MENU
Historia
Historia Gminy Janów do 1900r.
Historia Gminy Janów do 1900r.
2016-02-26 11:12
| Czasy pre- historyczne |
około 80.000 - 50.000 lat temu w środkowym paleolicie napoczątku ostatniego zlodowacenia odkryto ślady bytności człowieka w postaci krzemiennych narzędzi pracy w Grocie Niedźwiedziej w Złotym Potoku. |
| VIII wiek | warowny gród obronny - grodzisko skalne ,,Osiedle Wały" (największe na południu Polski). Zamieszkiwane dość długo bo od VIII do XII wieku. Grodzisko posiadało potrójne wały (widoczne do dzisiaj), zbudowane z ziemi, kamieni i drewna. Centrum grodu tzw. gródek , w kształcie elipsy zajmował ok. 1410 m² powierzchni (średnica 45 m) , i był siedzibą znacznego władcy terytorialnego. Zajmował boczne położenie w stosunku do całego osiedla, na najbardziej na zachód wysuniętej skalistej części wzgórza, opadającego przepaścią do doliny rzeki Wiercicy. Na przylegającej od strony północnej do gródka, bocznej skale, znajdowało się miejsce kultu bożka Światowita, o czterech twarzach. W półokrągłym (widocznym jeszcze dzisiaj) wyżłobieniu, na szczycie skały, składano ofiary dziękczynne. Tam też, znajdowała się (widoczna jeszcze dzisiaj), wydrążona w skale studnia onieznanym przeznaczeniu. Być może do niej wrzucano ofiary dziękczynne. Władca tego terenu był prawdopodobnie, jednocześnie najwyższym kapłanem. W gródku po stronie południowej, w wyżłobieniu skalnym, palił się wieczny ogień, a nad nim znajdowały się zabudowania drewniane siedziby władcy, ogrzewane od dołu ciepłem ognia. Palenisko było tak zabezpieczone, że ogień z żadnej strony nie był widoczny. Każde z dwóch przedgrodzi otoczone było oddzielnym wałem, a od gródka dzieliły je jeszcze dodatkowo fosa i wał. W ten sposób utworzyły się niejako trzy pierścienie wałów, które od południa zamknięte były poprzeczną fosą i jeszcze jednym wałem, wzmocnionym od wewnątrz drzewem i kamieniami. Wejścia znajdowały się w narożnikach wałów. Wewnątrz wałów, w podgrodziach stały drewniane domy mieszkalne i budynki gospodarcze, usytuowane w podobny sposób jak w Biskupinie. W wewnętrznym podgrodziu mieszkała prawdopodobnie starszyzna plemienna, a w podgrodziu zewnętrznym reszta mieszkańców. Podgrodzia zajmowały łączny obszar o powierzchni 16.406 m². W osiedlu hodowano zwierzęta i uprawiano orkisz - prymitywną formę pszenicy. Osiedle zamieszkiwało w tym czasie kilkaset osób. |
| X wiek | Prawdopodobnie wraz ze zwiększeniem się liczby mieszkańców i rozwojem rolnictwa, plemię zamieszkujące Osiedle Wały, wykarczowało lasy, pozyskując tereny uprawne i założyło nieopodal od strony północnej nową osadę (powyżej obecnej pstrągarni) nad Potokiem (tak początkowo nazywała się Wiercica). Rozwój rolnictwa a co za tym idzie zwiększone plony, uwolniły więcej rąk do pracy poza rolnictwem i zaczęto się specjalizować w rzemiośle. Znaczące ilości piasku i wapienia na tym terenie spowodowały, iż zaczęto tutaj produkować wyroby ze szkła i wytapiano rudę darniową w tzw. frymarkach, oraz produkowano wapno w wapiennikach. Produkcja wyrobów szklanych rozwinęła się szczególnie mocno. Odkryto tutaj w 1977-78 r. znaczne ilości żużlu szklanego, jamy produkcyjne i szczątki naczyń szklanych. Przy takiej ilości produkcji musiał istnieć dobrze rozwinięty handel na zewnątrz tymi wyrobami. Stworzyło to podstawy zamożności rodu Odrowążów, którzy w Potoku mieli swoją kolebkę rodową. Osadę zamieszkiwało około 400 osób. |
| 1153 rok | pierwsza wzmianka o osadzie Potok jako rozwiniętym ośrodku hutniczym, prawdopodobnie własności rodziny Odrowążów. |
| 1217 rok | właścicielem Potoka jest Sulisław z Potoka (Pilawita), wnuk Żyrosława – rycerza Bolesława Krzywoustego , któremu herb Pilawa nadał za zasługi w wojnie z Prusakami - Kazimierz Sprawiedliwy. Herb posiada dwa i pół krzyża bowiem Żyrosław dwa razy odparł pod Pilawą ataki Prusaków a więc zwyciężyło chrześcijaństwo, natomiast pół krzyża dlatego, że ,,ujmą chwały zwycięskiego rycerza, jakoby sobie mniej zasłużył, gdy hetmana nieprzyjacielskich wojsk trupem położył ". Żyrosław miał jedynego syna Aleksandra. Sulisław z Potoka był jednym z ośmiu synów Aleksandra i bratem Janusza z Moskorzewa - wojewody Krakowskiego oraz słynnej Benedykty - zakonnicy Św. Norberta z klasztoru Krzeszowickiego. Sulisław z Potoka wybudował w Potoku nad rzeką Złoty Potok (obecnie Wiercicą), murowany dwór obronny w formie wieży, prawdopodobnie na miejscu obecnego pałacu Raczyńskich. |
| 25 grudnia 1220 rok | Żuraw wymieniony jako wieś rycerska biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża. Iwon nadał klasztorowi Kanoników Regularnych w Mstowie dziesięcinę ze wsi Żuraw, Zagórze, Siedlec. |
| 1298 rok | Rycerz Bartosz z rodu Odrowążów ufundował pierwszy drewniany kościół we wsi Potok. Prawdopodobny właściciel zamku na Ostrężniku. Zamek był jak na owe czasy bardzo obszerny. Składał się z zamku dolnego i górnego, oddzielonych od siebie głęboką fosą wypełnioną wodą , z górnego nieczynnego już dzisiaj źródła. Zamek górny mieścił się na wysokiej, urwistej od strony północnej skale, i zajmował obszar o pow. 1.500 m². Długość murów obwodowych wynosiła 144 m. Otaczały one pomieszczenia mieszkalne o układzie amfiladowym. W południowej części wznosiła się, wystająca na zewnątrz murów, obszerna, czworokątna baszta o wymiarach 6 x 9 m (widoczna jeszcze dzisiaj), pod którą znajdowały się zasypane obecnie podziemia. Od strony południowej stok opada do głębokiej fosy. Poza nią znajdował się zamek dolny o pow. ok. 7.200 m². Najprawdopodobniej po śmierci rycerza Bartosza Odrowąża, zamek przeszedł na własność biskupa krakowskiego (Odrowąża) jako zamek biskupi. Część zamku Ostrężnickiego, tzw. zamek dolny popadł w ruinę. |
| 1314 rok | erygacja kościoła parafialnego we wsi Potok przez biskupa krakowskiego Jana Muskatę. Powstanie parafii Potok pod wezw. Św Jana Chrzciciela. Zamek na Ostrężniku staje się prawdopodobnie własnością biskupią, niesławnego biskupa krakowskiego Jana Muskaty - popierającego Wacława II Prawdopodobnie część zamku na Ostrężniku została przebudowana i tzw. zamek górny z basztą służył jako więzienie biskupie dla zakonników. Po dojściu do władzy Władysława Łokietka, zamek na Ostrężniku przechodzi na własność króla |
| 1325 rok | parafia Potok płaci świętopietrze w wysokości 6 stójcy – bardzo znacznej jak na owe czasy a świadczącej o rozległości parafii. (udokumentowane wykazy płatnicze z lat 1325 - 1327). Plebanem jest Szymon. Wieś Potok jest wsią pańszczyźnianą. |
| 10 listopada 1370 rok |
W Krakowie przekazanie w lenno części królestwa polskiego wraz z Potokiem i zamkiem na Ostrężniku dla księcia Władysława Opolczyka przez Ludwika Węgierskiego w zamian za poparcie córki Jadwigi na króla polskiego. |
| 1385 rok | pierwsza wzmianka o wsi Bystrzanowice jako Bystronowice |
| 1386 rok | Wojciech z Potoku herbu Jelita – właściciel części Potoku występuje jako rycerz w świcie księcia Władysława Opolczyka, gdy ten odwiedzał swoje opolskie posiadłości w Woźnikach. Wojciech jest właścicielem części Potoka, Trzebniowa i Mokrzeszy. Prawdopodobny właściciel zamku na Ostrężniku. |
| 1388 rok | pierwsza wzmianka o wsi Lusławice dawniej Ludsławice. |
| 1391 rok | prawdopodobna data zburzenia Zamku na Ostrężniku przez ekspedycję karną wysłaną z Krakowa przez króla Władysława Jagiełłę przeciwko księciu Władysławowi Opolczykowi, który trudnił się również rozbojem (raubritterstwem) i grabił karawany kupieckie ciągnące tutaj szlakiem z Pomorza przez Kalisz do Krakowa (stąd podania o zbójnikach na zamku). Władysław Jagiełło przejmuje zamek Ostrężnicki dla korony i przekazuje ruinę w dzierżawę Janowi ze Szczekocin (Herbu Odrowąż) - kasztelanowi lubelskiemu. Ten jednak nie odbudowuje zamku i popada on w dalszą ruinę. |
| 1395 rok | Rycerz Wojciech z Potoku herbu Jelita – stojąc przed sądem ziemskim krakowskim, zobowiązał się sprowadzić i postawić przed sądem plebana z Potoku - Mikołaja. |
| 1400 rok | pierwsza wzmianka o wsi Lipnik powstałej w gaju lipowym. Jan z Potoku Szreniawita występuje przed sądem w sprawie z Heleną – wdową po Siedlancze z Potoka wraz z Dobkiem Kobyłą z Żarek. |
| 1408 rok | wyrok sądu nakazujący Wojciechowi z Potoku herbu Jelita synowi Wojciecha – wydzielenie części dóbr po matce – bratu Klemensowi i siostrom. Wojciech przy podziale wziął część Potoku należną Jelitczykom a Klemens otrzymał Mokrzesz. |
| 1409 rok | Piotr z Potoku herbu Szreniawa staje przed sądem jako poręczyciel za Jakuba z Koniecpola wojewodę sieradzkiego - Marciszowi z Trzebnic herbu Szreniawa. |
| 1411 rok | potwierdzenie istnienia w Żurawiu parafii pw. Św. Bartłomieja |
| 1412 rok | Marcisz Szreniawita z Boronowa – wnuk Bieniasza Szreniawity właściciela Skowronkowa i Pabianic posiadał Zagórze. |
| 1413 rok | Wojciech z Potoku herbu Jelita kupił za 150 grzywien od Mikołaja z Potoku Szreniawity, który był w tym czasie plebanem w Szreniawie jego część dziedziony ojczystej w Potoku. Tomasz z Potoka herbu Szreniawa – brat Piotra z Potoku Szreniawity nabył od Jana z Potoku Szreniawity całą jego dziedzionę w Potoku. Następnie Tomasz wraz z bratem Piotrem za 100 grzywien nabył od tegoż Jana kmiecia w Siedlcu. |
| 24 czerwca 1414 rok |
W Częstochowie bracia Szreniawici Tomasz z Potoku i Piotr z Potoku zobowiązali się zwrócić Wojszykowi z Wójczy burgrabiemu olsztyńskiemu dług wynoszący 62 grzywny pod rygorem płacenia czynszu wynoszącego 14 grzywien. |
| 1415 rok | Tomasz z Potoku Szreniawita występuje jako poręczyciel okolicznej szlachty Lacława, Mikołaja i Hyty z Dąbrowna. |
| 1417 rok | Wojciech z Potoku herbu Jelita zastawił za 23 grzywny Janowi Szreniawicie z Potoka właściciela Skowronkowa dziedzinę Połczyńską i dziedzinę Marcisza z Borowna wnuka Bieniasza Szreniawity ze Skowronkowa. |
| 1418 rok | Wojciech z Potoku herbu Jelita zastawił za 23 grzywny Janowi Szreniawicie z Potoka właściciela Skowronowa 2 kmieci osiadłych w Małusach. Tym samym majątek Wojciecha z Potoku Jelitczyka składający się z części wsi Potok został pomnożony o część rodową Szreniawitów a także wieś Wolę Ponikową oraz część Sławniowa, Piasku i Małus.Wzmianka o Wojciechu Potockim herbu Szreniawa z Piasku. |
| 1436 rok | Piotr z Potoku syn Wojciecha herbu Jelita zawarł małżeństwo z Zuzanną córką Zawiszy z Garnka, która zmarła wkrótce po ślubie. |
| 1441 rok | 13 marca Piotr z Potoku Jelitczyk sukcesor części Potoku po ojcu Wojciechu herbu Jelita zawarł drugie małżeństwo z Jadwigą, córką Piotra z Widawy. |
| 1447 rok | część prawa patronatu kościoła w potoku posiada Michał z Borowna syn Bieniasza Szreniawity ze Skowronkowa. Jan Potocki syn Piotra z Potoka Szreniawity odziedziczył po ojcu Głupczów i poszerzył dobra o część Racławic, późnij Solca i Góry. Od 1488 r. wojski krakowski. Jego siostra Helena – córka Piotra z Potoka Szreniawity wyszła za mąż za Jana z Rzeszowa. |
| 1450 rok | wzmianka o Pabianicach. Piotr z Potoku herbu Jelita syn Wojciecha zapisał dzieciom tj. Piotrowi, Maszy, Annie i Dorocie 160 grzywien z racji posagu na połowie dóbr w potoku, Woli Ponickiej i Zagórzu. Syn Piotr był ostatnim dziedzicem części Potoku z rodu Jelitczyków. |
| 1458 rok | właścicielem Żurawia jest Jan Zaręba - wojewoda kaliski. Piotr Potocki - syn Piotra z Potoka Szreniawity zawarł małżeństwo z Zofią Odrowążówną córką Piotra Wody ze Szczekocin i zapisał jej w 1459 r. 400 grzywien posagu i 400 grzywien wiana na połowie dóbr Potoku i Siedlca, które wraz z Lgotą odziedziczył po ojcu. |
| 1460 rok | Masza - córka Piotra z Potoku, wnuczka Wojciecha i siostra Piotra – ostatniego Jelitczyka wyszła za mąż za Stanisława z Bystrzanowic, który skwitował Piotra Jelitczyka z sum posagowych. |
| 1464 rok | Piotr z Potoka – ostatni Jelitczyk zawarł związek małżeński z Dorotą córką Jana Buczyskiego, której zapisał posag w Potoku, woli Ponikowskiej i Zagórzu. Piotr Potocki syn Piotra z Potoka Szreniawity występuje jako poręczyciel Pawła Wody – brata żony Zofii w sprawach finansowych. |
| 1470 rok | wzmianka o osadzie Piasek i wsi Czepurce. |
| 1471 rok | wzmianka o wsi Ponik jako Wola Ponikowa. Piotr Potocki herbu Szreniawa syn Piotra z Potoka Szreniawity dziedzic części Potoka oraz Siedlca i Lgoty wraz z 12 pomocnikami wtargnął do kościoła wPotoku i wykradł z zakrystii skrzynkę należącą do Doroty Potockiej herbu Jelita, a zawierającą dawne przywileje i nadania dóbr Potok, Ponik i Zagórze wycenione na 1500 grzywien, które to Anna Potocka starsza siostra Doroty przechowywała w Potockim kościele. |
| 1472 rok | Piotr z Potoka Jelitczyk - ostatni przedstawiciel właścicieli części Potoku herbu Jelita zmarł bezpotomnie w Potoku wskutek czego cała dziedziona rodowa Jelitczyków w Potoku znalazła się w posiadaniu jego sióstr: Anny- żony Jakuba Piotraszka z Małus i Doroty żony Piotra Trala z Gunic. Piotr Potocki herbu Szreniawa urządził tym razem najazd na dobra w Wiercicy Piotra Trala – męża Doroty z Jelitczyków, wyłamując dwoje drzwi i raniąc sługę Józefa – wykupił pod przymusem za 200 grzywien od wspomnianej Doroty jej część dóbr w Potoku, Poniku i Zagórzu. |
| 1473 rok | Zapiska sądowa uwzględniająca podział dworu w Potoku z wieżą obronną pomiędzy Anną wnuczką Wojciecha z Potoku Herbu Jelita a Piotrem Potockim herbu Szreniawa. Ów Piotr wykupił wcześniej część Potoku od Doroty siostry Anny - drugiej wnuczki Wojciecha z Potoku herbu Jelita. Annie Jelitczance przypadły: 1). w Potoku: karczma z karczmarzem Baduchem, inna karczma z karczmarzem Mikmidejem, półłanek roli z kmieciem Marcinem Zającem, inny półłanek z kmieciem Marcinem Syrpkiem, Zagroda z zagrodnikiem Janem Czarnym, zagroda z szewcem Jakubem Kloszem, pół karczmy z karczmarzem Wojdyłą, półłanek opustoszały z kmieciem Szafrańcem, pół karczmy ze Stanisławem Kozą, półłanek roli z kmieciem Janem Kociełem, ćwierć łanu z kmieciem Sosną, pół okazałego Dworu w Potoku; a mianowicie: izba z komnatą, komora, spiżarnia, mała izba, stajnia ku południowi od naroża komnaty aż do bramy gumiennej, połowa ról dworskich, rola Występ przy Wielkiej Drodze, rola folwarczna Stoczki rozciągająca się od lasu Międzykrzów, rola rozciągająca się ku południowi między drogą z młyna Piotra Potockiego aż do wsi Siedlec tegoż Piotra, a drogą biegnącą przez górę aż do tej wsi Siedlec, opustoszały łan na którym rośnie jabłoń, las zwany Wstąpnie, oraz pastwiska i bory. 2). W Woli Ponikowej: młyn z sadzawką z młynarzem Maciejem Lubaszem, dwie sadzawki w borze, łan z kmieciem Janem, łan z kmieciem Mikołajem Kordajem, łan z kmieciem Piotrem Kociełem, pół sołectwa z sołtysem Marcinem, łan z kmieciem Piotrem Pieczem, łan z kmieciem Gawłem, opustoszały łan Piotruszkowski, ćwierć roli z kmieciem Piotrem Bartodziejem, pół wielkiej łąki ciągnącej się ku zachodowi, pół łąki leżącej przy brodzie, ciągnącej się ku wschodowi, połowa borów, barci i zarośli. 3). W Zagórzu: połowa Dworu, ról dworskich, łąk w granicach wytyczonych przez sędziów, łan z kmieciem Janem Pyszczkiem, półłanek z kmieciem Wojciechem, opustoszała zagroda leżąca w sąsiedztwie kmiecia Goczałka, pół karczmy z karczmarzem Janem Ziębaczem, opustoszały półłanek przy karczmie, połowa lasów i borów. Piotrowi Potockiemu przypadły z podziału: 1). w Potoku: karczma z karczmarzem Krzeczułą, karczma z karczmarzem Janem Żyłką, półłanek z kmieciem Wróblem, półłanek z kmieciem Psonką, opustoszała zagroda Andrzejkowska, młyn z młynarzem Janem Kurczyną, sadzawka leżąca powyżej młyna Wolskiego z której woda spływa na młyn Anny, inne sadzawki leżące powyżej tej sadzawki. Ponadto Piotr może urządzić jeszcze inne sadzawki aż do swego młyna na którym siedzi Piotr Palis, pól karczmy z karczmarzem Wojdyłą, półłanek z kmieciem Szafrańcem, pół karczmy z karczmarzem Stanisławem Kozą, ćwierć łanu z kmieciem Sosną, półłanek z kmieciem Janem Kociełem, połowa obszernego Dworu w Potoku a mianowicie: wieża z półdworzem, poczynając od naroża komnaty aż do bramy gumiennej ku północy, las Międzykrzów, połowa borów zarośli i innych lasów, rola zwana Jelenia Góra, rola Sosnowa Góra, aż do lasu zwanego Cisowa, niwa na Krzyżach, ciągnąca się od drogi górzystej siedleckiej ( z Potoku do Siedlca). 2). w Woli Ponikowej: łan z kmieciem Puto, łan z kmieciem Strugałą, łan z kmieciem Grzędziołkiem, łan z kmieciem Maciulą, łan z kmieciem Wtąpieniem, opustoszały łan Zastowski, połowa sołectwa z karczmą i sołtysem Janem, ćwierć roli z kmieciem Piotrem Bartodziejem, połowa niw ciągnących się ku południowi, połowa lasów, borów, barci, zarośli, połowa wielkiej łąki koło brodu, ciągnącej się ku zachodowi, zagroda w której siedzi Maciupka. 3). w Zagórzu: połowa Dworu z rolami, łąki z lasami w granicach wytyczonych przez sędziów, łan z kmieciem Goczałkiem, półłąnek z kmieciem Bartkiem, zagroda w której siedzi Niemiec, półłanek koło karczmy, połowa karczmy z Janem Ziębaczem. Należy pamiętać iż był to podział tylko części dóbr z majątku Anny i Doroty córek Piotra z Potoku herbu Jelita, gdzie część Doroty wykupił Piotr Potocki herbu Szreniawa. Piotr Potocki posiadał ponadto swój własny o wiele znaczniejszy majątek w Potoku , Poniku i Zagórzu. Piotr Potocki herbu Szreniawa w tymże roku popadł w zatarg z Mikołajem Dąbrowskim z Dąbrowa. Mimo wyroków sądowych nakazujących Piotrowi udzielenia satysfakcji finansowej i majątkowej za zadane rany, dziedzic z Potoku nie respektuje werdyktu sądów. |
| 1475 rok | najazd na dwór Piotra Potockiego Szreniawity w Potoku przez Mikołaja Dąbrowskiego z Dąbrowna. Źródła pisemne podają informację o stojącej już rezydencji obronnej w Potoku. Jest to murowany dwór obronny z wieżą nad rzeką Złoty Potok, prawdopodobnie na miejscu obecnego pałacu Raczyńskich. W tym czasie wsią władają Szreniawici i Oni od nazwy wsi i rzeki przyjmują nazwisko rodowe Potoccy. Potok staje się gniazdem rodowym Potockich (herbu Szreniawa). Wieś Potok staje się wsią herbową. Do czterech braci Potockich h. Szreniawa (tzw. Szreniawitów Potockich, o których mówi Jan Długosz), oprócz Potoka (którym władali Jan, Piotr, Serafin i Feliks), należał podówczas Ponik (czyli Wola), a ponadto Siedlec (do Piotra) i Zagórze (do Jana). |
| 1476 rok | najazd na dom Piotra Potockiego Szreniawity w Lgocie Gawronnej przez Mikołaja Dąbrowskiego z Dąbrowna zakończony ugodą. Śmierć Piotra Potockiego Szreniawity i pozostawienie całego majątku w rękach czterech synów Potockich Szreniawitów – Jana, Piotra, Serafina i Feliksa. |
| 1477 rok | czterej bracia Potoccy Szreniawici nabyli od Anny Potockiej ostatniej przedstawicielki rodu Jelitczyków w Potoku – żony Jakuba Pietruszka z Małus jej część posiadłości w Potoku, Poniku i Zagórzu, wraz z częścią dworu i częścią prawa patronatu kościoła Potockiego scalając w ten sposób podzielone między Jelitczyków i Szreniawitów dobra potockie. Odtąd Potoccy Szreniawici są jedynymi właścicielami scalonych dóbr potockich. W kościele w Potoku jest w tym czasie pleban o imieniu Jan. |
| 1480 rok | umiera bezpotomnie Serafin Potocki Szreniawita. |
| 1481 rok | w Potoku powstaje murowany kościół pod wezw. Św. Jana Chrzciciela. Fundatorem kościoła jest Piotr Dunin z rodu Szreniawitów. |
| 1484 rok | najstarszy z braci Jan Potocki Szreniawita porywa do swego domu i poślubia jedyną córkę Jana Wężyka i Barbary z Mokrska. |
| 1491 rok | po bezpotomnej śmierci stryja Jana Potockiego Szreniawity z Głupczowa trzej pozostali przy życiu bracia Potoccy herbu Szreniawa odziedziczyli również dobra kompleksu racławickiego. |
| 1494 rok | Jan Potocki – najstarszy z braci piastuje dożywotnio urząd chorążego mniejszego sieradzkiego. |
| 1496 rok | umiera bezpotomnie Feliks Potocki – najmłodszy z braci Szreniawitów. |
| 1514 rok | umiera Jan Potocki najstarszy z braci Szreniawitów pozostawiając liczne potomstwo |
| 1529 rok | umiera Piotr Potocki ostatni z czterech braci Szreniawitów Potockich zostawiając spadkobierców. Plebanem w kościele jest Jan z Oświęcimia. |
| 1532 rok | napaść dziedzica Potoku – Baltazara Potockiego herbu Szreniawa na ówczesnego proboszcza kościoła w Potoku Feliksa Silnickiego (1532 – 1542). |
| 1560 rok | Majątek Żuraw przechodzi w ręce Bonerów z Krakowa a miejscowy kościół w ręce Arian. Katolicy z Żurawia budują drugi kościół im. Św. Barbary. |
| 1564 rok | Według lustracji dóbr królewskich w Siedlcu było 12 kmieci łanowych, a danina wynosiła 26 groszy z łanu. |
| 1581 rok | Potok staje się siedzibą Silnickich (protestantów), a kościół w Potoku Jan Silnicki oddał w użytkowanie protestantom i pełni on rolę zboru protestanckiego. Spis z tego roku wylicza w Potoku : 3 łany kmiece, 4 zagrodników bez roli, 5 komorników bez bydła i 2 rzemieślników. |
| 1601 rok | odzyskanie kościoła w Potoku przez katolików ponieważ właścicielem Potoku zostaje Jan Koryciński – Kasztelan Oświęcimski - stryj Kanclerza Wielkiego Koronnego Krzysztofa Korycińskiego |
| 1619 rok | ufundowanie głównego ołtarza w kościele w Potoku w stylu manierystycznym przez Stanisława Koniecpolskiego. |
| 1625 rok | Dobra złotopotockie przejmuje magnacki ród Koniecpolskich (herbu Pobóg) Hetman Wielki Koronny Stanisław Koniecpolski nabył od Jana Korycińskiego wieś Potok wraz z zamkiem oraz wsie Ponik i Piasek. Po jego śmierci dobra dziedziczy bratanek Jan Aleksander Koniecpolski - wojewoda bracławski i sieradzki. Źródła wspominają o murowanym, piętrowym dworze niebędącym jednak poprzednikiem obecnego dworku czy pałacu. |
| 1669 rok | Jan Aleksander Koniecpolski (h. Pobóg) – wojewoda Bracławski i Sieradzki nakazał wykarczować lasy na obrzeżach wsi Potok i Ponik w celu założenia miasta. |
| 1670 rok | Założenie miasta na tak zwanym ,,surowym korzeniu” i nadanie nazwy od imienia właściciela -Janów. Sprawienie pieczęci wójta i burmistrza miasta Janowa. Parafią jest Złoty Potok, a proboszczem Florian Silnicki. |
| 1696 rok | nadanie praw miejskich dla Janowa |
| 1700 rok | Klucz dóbr Potockich staje się ponownie własnością Potockich (herbu Pilawa), starszego odłamu Pilawitów władających Potokiem w 1210 r. Jednocześnie potwierdzenie przez nowych właścicieli praw miejskich dla Janowa jako samodzielnej jednostki terytorialnej. Potoccy (herbu Pilawa) nadają majątkowi rodowemu (w odróżnieniu od wsi gminnej Potok) przydomek Złoty" od Złotej Pilawy, herbu którym się pieczętowali. Od tej pory funkcjonują dwie nazwy: Potok w odniesieniu do wsi i Złoty Potok w odniesieniu do majątku obejmującego większy obszar kilku wsi (tzw. klucz dóbr złotopotockich). Potoccy (dawniejsi Pilawici) władają dobrami Złotego Potoka do 1762 roku. Potoccy nadają wsi gminnej Potok jako wsi herbowej herb Pilawa. Źródła wymieniają pałac, kuchnię, nową oficynę i ogród warzywny. |
| 1709 rok | wybudowanie pierwszej drewnianej kaplicy w Janowie, staraniem proboszcza parafii Potok - Floriana Silnickiego - kanonika katedry krakowskiej. Na ten cel otrzymał od Jana Koniecpolskiego ,,włókę ziemi w Janowie" |
| 1726 rok | kolejne potwierdzenie przywilejów miejskich dla Janowa przez Potockich. |
| 1739 rok | dobudowa do kościoła w Potoku Kaplicy Matki Boskiej i wizytacja generalna ks. Komorowskiego. |
| 1765 rok | spis ludności żydowskiej woj. krakowskiego w Janowie i Częstochowie - razem 623 Żydów z czego połowa w Janowie. W Janowie siedziba kahału. |
| 1778 rok | Żuraw przechodzi na własność księcia kurlandzkiego Jana Ernesta Birona |
| 1780 rok | przebudowa kościoła parafialnego w Potoku przez podwyższenie nawy, przez Potockich h. Pilawa. |
| 1781 rok | wzmianka w księgach grodzkich o ,,nowej oficynie” w Potoku , która może być identyfikowana z pierwszą fazą rozwoju dworku |
| 1785 rok | dobra Złotego Potoka przechodzą na własność Jana Ernesta Birona, księcia kurlandzkiego, przyjaciela carycy Anny oraz jego syna, Karola Ernesta. Wzmianka o stojącym w Potoku pałacu, folwarku i browarze. |
| 1787 rok | pierwsza wzmianka o wsi Hucisko jako miejscu gdzie stała huta szkła. |
| 1789 rok | Janów liczy 113 domów i 279 osób - w tym 149 mężczyzn i 130 kobiet. 25 % mieszkańców stanowi ludność żydowska.Dobra złotopotockie są własnością Piotra Potockiego. Pierwsza wzmianka o Apolonce jako Nowej Kolonii |
| 1790 rok | w Żurawiu działa szkoła elementarna Komisji Edukacji Narodowej |
| 1791 rok | u schyłku I Rzeczypospolitej w spisie powszechnym doliczono się w mieście Janowie 110 domostw drewnianych i 446 mieszkańców, głównie pochodzenia żydowskiego. Wieś Potok funkcjonuje jako wieś gminna. W tym czasie dobra złotopotockie są kolejno własnością rodziny Szaniawskich,Pruszaków, Leskich a później Skarżyńskich. |
| 1799 rok | cmentarz żydowski w Janowie jest miejscem pochówku również Żydów z Częstochowy. |
| 1806 rok | właścicielem Potoku jest Stanisław Szaniawski. |
| 1815 rok | właścicielem Potoku zostaje pułkownik wojsk napoleońskich Michał Konstanty Pruszak - herbu Leliwa, który mieszka w Żurawiu |
| 1822 rok | rozwiązanie szkoły elementarnej KEN w Żurawiu. W Janowie istnieje szkoła elementarna Komisji Edukacji Narodowej. |
| 1827 rok | właścicielem Potoku jest Stanisław Leski – syn siostry Michała K. Pruszaka - Justyny Anny - , która w 1800 r. poślubiła Józefa Leskiego – herbu Gończa. |
| 1829 rok | powstaje parterowy dworek w Potoku (obecnie dworek Z. Krasińskiego), prawdopodobnie wybudowany przez Stanisława Leskiego. |
| 1831 rok | umiera w Żurawiu ojciec Stanisława Leskiego – Józef Leski, szambelan królewski, szwagier Michała Pruszaka, który po nim dziedziczył Żuraw. |
| 1839 rok | opograficzna Karta Królestwa Polskiego ( tzw. mapa kwatermistrzoska ) wydana w Warszawie w 1839 r. w skali 1:126 000 wymienia miejscowość Potok Złoty i Dwór Potok. Właścicielem dóbr jest pułkownik Feliks Skarżyński. |
| 1840 rok | właścicielem dóbr zostaje kapitan Cyprian Pintowski, po zakupie na licytacji. |
| 1846 rok | naczelnik powiatu olkuskiego wysuwa propozycję opiekuna szkoły w Janowie byłego pułkownika Feliksa Skarżyńskiego, który nie przyjął oferty ze względu na zmianę właścicieli dóbr złotopotockich. |
| 1849 rok | Wincenty Krasiński przybywa wraz z Zygmuntem Krasińskim z rodziną na Jasną Górę do Częstochowy w dniach 11 i 12 października. Zwiedzają także Olsztyn i Potok, gdzie urzeczeni pięknem jesiennego krajobrazu , postanawiają czynić starania u C. Pintowskiego o możliwości kupna dóbr złotopotockich |
| 1851 rok | Po 20 miesiącach od owej wizyty - dobra złotopotockie nabywa 21 lipca generał hrabia Wincenty Krasiński od kapitana Cypriana Pintowskiego, z zamiarem osiedlenia syna z rodziną. |
| 1852 rok | Hr. Wincenty Krasiński zmienia herb Janowa (Pobóg) na swój herb rodowy (Ślepowron). Jednocześnie herb wsi herbowej Potok Złoty -(Pilawa) zmienia na herb Krasińskich - Korwin (Ślepowron). W dniu 16 i 17 grudnia odwiedzając Jasną Górę, przybywa do Złotego Potoku w odwiedziny do ojca Zygmunt Krasiński w towarzystwie Lubomirskiego. Tutaj Wincentemu udaje się przekonać syna, aby w Złotym Potoku założył swoje gniazdo rodowe. Zapadła również decyzja o wybudowaniu pałacu dla Zygmunta. |
| 1854 rok | Do Potoka przybywają na zaproszenie Krasińskiego trzej znani zoolodzy: K. Stronczyński, W. Taczanowski i A.Waga.Naukowcy wysoko ocenili walory przyrodnicze Potoka.Swoje spostrzeżenia spisali we wspólnym sprawozdaniu,które miało wpływ na późniejsze działania ochronne podejmowane przez właścicieli dóbr złotopotockich. |
| 1856 rok | Hrabia generał Wincenty Krasiński przebudował dla syna Zygmunta istniejący dwór obronny w kształcie wieży, w Pałac w Potoku na planie prostokąta, Obok Pałacu znajdowały się oficyna dworska (Dworek Z.Krasińskiego) i stajnie ( obecnie warsztaty szkolne). |
| 1857 rok | od 29 lipca do 22 września przebywa w Potoku poeta polskiego romantyzmu Zygmunt Krasiński wraz z 5-cio osobową rodziną. Żona Eliza z Branickich przybyła z dziećmi do Potoka dwa miesiące wcześniej. Zygmunt urzeczony pięknem Złotego Potoka chodzi z dziećmi na wycieczki podczas których nadaje romantyczne nazwy stawom i skałom. Jak głosi tradycja Zygmunt Krasiński urzeczony pięknem dóbr złotopotockich dodał do nazwy wsi Potok przydomek "Złoty". Odtąd nie tylko majątek ale i cała wieś nazywa się Złoty Potok. Wieś w tym czasie jest parafią dla pobliskiego Janowa i gminą (posiada wójta – Antoniego Iwanickiego). Zygmunt Krasiński nadał też nazwy stawom w Złotym Potoku - "Irydion","Sen Nocy Letniej", oraz ostańcom – "Brama Twardowskiego" i "Diabelskie Mosty", a także źródłom "Zygmunta" i "Elżbiety". Mimo wysiłku lekarza Aleksandra Krzeczkowskiego - 12 września zmarła na "krup" ( zapalenie krtani) w Potoku najmłodsza córka Z. Krasińskiego – 4-letnia Elżbietka i została pochowana 14 września w krypcie, na cmentarzu przykościelnym, nad ktorą dobudowano lewą nawę kościoła w Potoku. 22 września Z. Krasiński wyjeżdża ze Złotego Potoka do Paryża , by nigdy już nie powrócić do kraju. W październiku wyjeżdża żona Eliza z Branickich. |
| 1858 rok | wybudowanie kaplicy grobowej Krasińskich, przy kościele w Złotym Potoku.24 listopada po śmierci Wicentego Krasińskiego w Warszawie majątek Złoty Potok przechodzi na własność Zygmunta Krasińskiego. |
| 1859 rok | 24 lutego po śmierci Zygmunta Krasińskiego w Paryżu, administracja dóbr Złoty Potok podlega Zarządowi Głównemu Dóbr i Interesów Domu Hr.Krasińskich w Warszawie. Prawnym właścicielem jest syn Władysław. |
| 1861 rok | w mieście Janowie mieszka 960 mieszczan wśród których do religii chrześcijańskiej należy 512 osób, a 448 jest wyznania Mojżeszowego. W mieście jest 116 domów drewnianych i jeden budynek murowany. |
| 1863 rok | 6 lipca miała miejsce bitwa powstańcza pod Janowem. Oddział powstańczy liczący 200 osób, pod dowództwem pułkownika Zygmunta Chmieleńskiego śmiałym atakiem na stacjonujących w Borku Rosjan, wyparł ich z Janowa, zajął miasto oraz przejął transport cesarskiego złota. W trzy dni później 9 lipca płk. Ernroth komendant Częstochowy wyruszył na czele oddziału wojska i w odwecie kazał spalić Janów (w wielkim pożarze ocalała 1 kaplica drewniana w Janowie, ale groziłas zawaleniem). Część ludności wymordowano i wrzucono do studni na rynku w Janowie. Powstańców dopadli ok. 3 km od Janowa w pobliżu Śmiertnego Dębu. Zaskoczony Chmieleński zdołał jednak wycofać się bez znacznych strat , a nawet jak głosi podanie, ukryć skarb powstańczy w ruinach Ostrężnickiego Zamku. |
| 1864 rok | Wiosną i zimą miały miejsce jeszcze potyczki w okolicach Złotego Potoka W oddziale Zygmunta Chmieleńskiego walczył także w Złotym Potoku Adam Chmielowski - malarz, powstańczy żołnierz, późniejszy Święty kościoła katolickiego - Brat Albert. Powstańcze walki upamiętnia kapliczka stojąca na Wilczej Górze w Złotym Potoku. |
| 1867 rok | Gmina Potok Złoty licząca 19 miejscowości w tym miasto Janów należy do powiatu częstochowskiego i nowo utworzonej guberni piotrkowskiej. Spis ludności z 1867r. wykazuje 3.968 mieszkańców gminy Złoty Potok w tym 932 w Janowie i 575 w Złotym Potoku. Uwłaszczenie chłopów. Pabianice są folwarkiem w gminie Olsztyn. W dniu 31 maja Janów dostaje 1 samodzielnego wikariusza parafii potockiej ks. Leopolda Wilkowicza – cystersa z Jędrzejowa. |
| 1870 rok | za udział mieszkańców w Powstaniu Styczniowym, po upadku powstania,Janów utracił prawa miejskie (dekretem carskim na podstawie postanowień Komitetu Urządzającego)i został włączony jako osada do gminy Złoty Potok. |
| 1874 rok | Edward Chłopicki pisze o opustoszałym pałacu w Złotym Potoku otoczonym parkiem angielskim ze stawem. |
| 1877 rok | sukcesorka dóbr Złoty Potok Maria Beatrix Krasińska (córka poety) wychodzi za mąż za hrabiego Edwarda Aleksandra Raczyńskiego [1847 – 1926] z Rogalina pod Poznaniem i w wianie otrzymuje dobra Złoty Potok ( 6097 mórg folwarcznych oraz lasy). W tym samym roku z Warszawy przyjeżdża koleją warszawsko-wiedeńską do Myszkowa wyposażenie Pałacu. Z Myszkowa przewożone jest wozami po piaszczystej drodze gruntowej do Złotego Potoka. Wkrótce po urodzeniu dziecka (Karola 1878 - 1946) , Maria zakochuje się,zostawia męża i dziecko, i wyjeżdża z kochankiem do Włoch, gdzie wkrótce w wieku 34 lat umiera na gruźlicę.Hrabia Edward A. Raczyński mieszka po wyjeździe żony z 6-letnim synem w Rogalinie, a po śmierci żony, żeni się powtórnie w 1887 r. ze szwagierką pierwszej żony, Różą Krasińską z Krzeszowic, która wychowuje młodego Karola. |
| 1878 rok | na miejscu spalonego kościoła drewnianego w Janowie wybudowano nowy murowany kościół staraniem proboszcza parafii Złoty Potok - Ludwika Janikowskiego i przy materialnej pomocy Hr. Edwarda. A. Raczyńskiego. Omijając ukaz carski, zabraniający budowania nowych kościołów, pod pretekstem remontu kaplicy, postawiono kościół murowany w Janowie, pod nadzorem miejscowego budowniczego Antoniego Migalskiego. |
| 1881 rok | założenie przez Edwarda Raczyńskiego pstrągarni w Złotym Potoku.Była to największa i pierwsza tego typu hodowla w kontynentalnej Europie. Organizacją zajął się inż. Michał Girdwojn. Pierwszą ikrę Pstrąga Tęczowego sprowadzono do Złotego Potoka ze Stanów Zjednoczonych Ameryki. Ikra transportowana była statkiem, w mchu obłożonym lodem, zawinięta w papier i zapakowana w drewniane skrzynie. Transport ikry eskortował senator amerykański i na jego cześć Raczyński nazwał jeden ze stawów w Złotym Potoku - "Amerykan". Pstrągarnia czynna jest bez przerwy po dzień dzisiejszy. |
| 1883 rok | przebudowa kościoła w Potoku (przedłużenie nawy). Po rozebraniu dzwonnicy powiększono kościół o 1 przęsło, dobudowując wieżę, dostawiono chór wg. planu Wincenta Rakiewicza. |
| 1885 rok | przebudowa kościoła w Żurawiu |
| 1886 rok | plenipotencję na rząd dóbr złotopotockich małoletniego Karola Raczyńskiego przyjmuje 29 letni Tadeusz Dzierżykraj - Morawski (herbu Nałęcz), który przyjeżdża do Złotego Potoka z żoną Podolanką - Marią z Iżyckich (herbu Bończa). Złotym Potokiem zarządza przez 28 lat do 1914 r. z czego przez pierwsze 15 lat do 1901 r. samodzielnie w imieniu małoletniego Karola Raczyńskiego. W Złotym Potoku w Pałacu który zamieszkiwali do 1903 r. urodziło się dziewięcioro dzieci plenipotenta. W latach 1903 - 1905 Tadeusz Dzierżykraj - Morawski wybudował dla swojej rodziny dom mieszkalny w Borku naprzeciw Pałacu (obecnie siedziba Nadleśnictwa Złoty Potok). Brat Tadeusza jest wtedy rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i wielokrotnie odwiedza Złoty Potok. |
| 1887 rok | Złoty Potok liczy 62 domy i 574 mieszkańców. |
| 1889 rok | w gminie Złoty Potok działają 4 szkoły podstawowe i uczy się 219 uczniów. |
| 1893 rok | przedłużenie nawy w kościele w Żurawiu i dobudowa wieży. |
| 1894 rok | gmina Potok Złoty liczy powyżej 100 wiorst kwadratowych |
Dane kontaktowe:
Urząd Gminy w Janowie, ul. Częstochowska 1; 42-253 Janów, tel. 34 3278048, 34 3278501, 34 3278502, 34 3278503, fax. 34 3278081, e-mail: gmina@janow.pl,
Skrytka odbiorcza ePUAP: /ris4l98i9c/skrytka
Copyright (c) 2016 Urząd Gminy w Janowie. Wszelkie prawa zastrzeżone
Strony internetowe TRUSTNET