Podczas zakładania nowego miasta Janowa, proboszczem w Złotym Potoku był ks. Florian Silnicki, który w 1700 r. na ziemi darowanej mu prze Jana Aleksandra Koniecpolskiego wzniósł kaplicę z drzewa p.w. Niepokalanego Poczęcia Najświętrzej Marii Panny. W pierwotnym stanie kaplica utrzymywana była z ofiar mieszkańców Janowa do 1877 r. Przy kaplicy nie mieszkał żaden kapłan. Kiedy po latach kaplica chyliła się ku upadkowi, proboszcz parafii potockiej ks. Janikowski postanowił wznieść nową murowaną świątynię. Nowa kaplica została konsekrowana 3 lipca 1879 r. przez ks. Tomasza Teofila Kulińskiego, biskupa kieleckiego. Po kilku latach postanowiono rozbudować świątynię o dwie kaplice, zakrystię i większe prezbiterium, dlatego 11 czerwca 1878 r. po stosownym nabożeństwie poświęcono i położono kamień węgielny. 12 grudnia 1910 r. ks. Augustyn Łosiński, biskup kielecki zobowiązał wikariusza potockiego ks. Jana Bochenka, do rezydowania przy kościele w Janowie, udzielania chrztów, ślubów itp. W 1912 r. kościółek filialny w Janowie został parafilanym. Został jednak zniszczony w czasie I wojny światowej (8 grudnia 1914 r.) pociskami armii niemieckiej. Nabożeństwa były odprawiane w prowizorycznej kaplicy, urządzonej w plebańskiej stodole. Dopiero w 1917 r. staraniem ks. Romana Pachelskiego wyremontowano prowizorycznie kościół i wznowiono w nim sprawowanie służby Bożej. Jednak osłabione pożarem mury groziły zawaleniem, dlatego w 1919 r. przerwano odprawianie w nim liturgii. Na wiosnę 1921 r. po usunięciu starych murów, ks. Jan Widłak rozpoczął budowę nowego kościoła według planu inżyniera Nowakowskiego z Kielc. Kierunek nowego kościoła został zmieniony. Obecnie kościół zwrócony jest wielkim ołtarzem na południe, zaś frontem na ulicę w stronę rynku. 22 maja 1921 r. w uroczystość Trójcy Świętej odbyło się poświęcenie kamienia węgielnego, którego dokonał ks. Aleksander Cugowski dziekan żarecki. Już 25 czerwca 1922 r. ks. Jan Widłak dokonał uroczystego poświęcenia nowo zbudowanej świątyni, a konsekrował ją biskup Teodor Kubina 7 czerwca 1931 r, po wyposażeniu wnętrza. W 1945-49 kościół otrzymał, staraniem ks. Ignacego Drzazgi, nową polichromię. Kolejny raz ściany świątyni pokryto nową polichromią w 1980 r. za ks. Czesława Spyrzyńskiego. Staraniem ks. Stanisława Sikory została wybudowana na przełomie lat 80 i 90 kaplica mszalna w Piasku. Ks. Mirosław Siółko w 1992 r. sprawił do prezbiterium witraże, stały marmurowy ołtarz i ambonkę, oraz przeprowadził kapitalny remont plebani.

ZACHOWANE IMIONA I NAZWISKA KAPŁANÓW PRACUJĄCYCH W PARAFII P.W. NIEPOKALANEGO POCZECIA NAJŚWIĘTRZEJ MARII PANNY W JANOWIE

Od 12 XII 1910 - ks. Jan Bochenek (wikariusz złotopotocki), R. 1917 ks. Roman Pachelski, R. 1921 ks. Jan Widłak, R. 1925-28 ks. Jan Massalski, R. 1928-29, ks. Antoni Materny, R. 1928-1940 ks. Leon Kuchta - zginął zamordowany w Oświęcimiu, R. 1940 (VIII-X) ks. Walerian Bylka, R. 1940-45 ks. Antoni Chilomer, R. 1945-49 ks. Ignacy Drzazga, R. 1949-66 ks. Roman Pietrusiński, R. 1966-84 ks. Czesław Spyrzyński, R. 1984-90 ks. Stanisław Sikora, R. 1990-do chwili obecnej ks. Mirosław Siółko.

Kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja. Parafia istniała już w latach 1411-33. Obecny kościół wzniesiono w 1440 r, wzmiankowany ok. 1470 r. jako murowany z kamienia. W roku 1560 znalazł się w rękach socynianów, w początku XVII w. z powrotem katolicki. Wielokrotnie niszczony przez pożary i gruntownie przebudowywany. Wnętrze odnowione ok. 1769. W latach 1885-86 świątynia została powiękoszona przez wydłużenie nawy i dobudowę wieży od zachodu. W czasie działań wojennych 1914-15 zniszczono dach i hełm wieży, które wkrótce odbudowano. W latach 1952-55 dobudowano kaplice po bokach nawy. Bez wyraźnych cech stylowych. Kościół jest orientowany, murowany i potynkowany. Jednonawowy, z prezbiterium zamkniętym ścianą prostą. Przy prezbiterium od południa znajduje się prostokątna zakrystia, nad nią empora, dostępna kręconymi drewnianymi schodami, otwarta do kościoła wysoką, półkoliście zamkniętą arkadą. Nawa szersza od prezbiterium, z dwiema kaplicami po bokach, o rzutach zbliżonych do kwadratu i z dwukondygnacjową wieżą od zachodu. W prezbiterium sklepienie kolebkowe, wydzielone niepełnym belkowaniem przechodzącymi na ściany nawy, nakrytej pozornym sklepieniem o łuku segmentowym. Tęcza o łuku półkolistym podwyższonym, z krucyfiksem barokowym. Na zewnątrz elewacje podzielone lizenami, w zwieńczeniu ścian profilowany gzyms. Okna zamknięte odcinkowo. Dachy dwuspadowe, kaplic trójspadowe, pobite blachą, hełm wieży z podwójnym przezroczem. Ołtarze:

- główny manierystyczny ok. 1620-30, gruntownie przerobiony w XIX w. (m.in. dodanie cokołu, arkady nad obrazem i zwieńczenia stanowiącego pierwotnie część cokołową tegoż lub innego ołtarza), ujęty w pary kolumn, z posągami trzech nieokreślonych świętych biskupów i papieża oraz aniołów, dekoracja przye 3 tercja w. XVII, przerobiony, o bogatej dekoracji ornamentem chrząstkowo-małżowozdobiona ornamentem okuciowym i roślinnym; gloria z Duchem Św. w postaci gołębicy w zwieńczeniu i obraz św. Bartłomieja nowsze; tabernakulum i tron eucharystyczny neobarokowe, zapewne z końca w. XIX, metalowe;

- boczne o cechach barokowych i neogotyckich, w. XIX, w nich posążki czterech ewangelistów, późnobarkowe, zapewne przed 1769;

- w kaplicy południowej ołtarz barokowy, zapewninowym, przeniesiony z kaplicy cmentarnej Św. Barbary. Ambona neobarokowa, zapewne po 1886. Ławki o cechach pseudoklasycystycznych, koniec w. XIX. Chrzcielnica przyścienna z czarnego marmuru, barokowa w. XVIII.

KAPLICA CMENTARNA p.w. św. Barbary istniała w XVI wieku. Obecna z 1702. Orientowana, murowana z cegły i kamienia łamanego, potynkowana. Jenonawowa, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Nawa na rzucie prostokąta, szersza od prezbiterium, z prostokątną zakrystią od południa. Prezbiterium nakryte sześciodzielną kopułą, w nawie pozorne sklepienie o łuku segmentowym. Ponad tęczą krucifiks z w. XVII. Elewacja zachodnia z wysokim trójkątnym przyczókiem; wejście zamknięte trójbocznie w przyczółku okrągłe okienko. W zwieńczeniu ścian drewniany, profilowany gzyms. W ścianach bocznych okna w drewnianych obramieniach, zamknięte łukami segmentowymi. W wejściu od zachodu dwuskrzydłowe drzwi klepkowe. W prezbiterium znajduje się epitafium marmurowe Józefa Leskiego, szambelana królewskiego (zm 1831 r).

Jeden z wielu drewnianych młynów wodnych, które usadowione były na rzece Wiercicy. Od wieków kołacze koło wodne, którego kołatanie utrwaliło się w nazwie. I choć dzisiaj jest młynem elektrycznym to nazwa Kołaczew została, przypominając o jego pracy dla powszechnego dobra.. Jest jednym z najstarszych młynów w historycznej miejscowości Złoty Potok. Źródła historyczne podają, iż w roku 1473 młyn z młynarzem Piotrem Palisem był własnością Piotra Potockiego herbu Szreniawa. Obecny młyn powstał w 1807 roku na miejscu tego starego młyna, jako młyn należący do dworu i pracujący na jego potrzeby. Na mapie Królestwa Polskiego z 1839 r. młyn funkcjonuje pod obecną nazwą Kołaczew. W czasach Raczyńskich zarządcą młyna był M. Chruściel, a w latach międzywojennych dzierżawiła i użytkowała go jego córka. Po drugiej wojnie zakład został objęty ustawą nacjonalizacyjną i przejęty w użytkowanie przez Gminną Spółdzielnię Produkcyjną. W latach 50 XX w. zdemontowano koło wodne a młyn przerobiono na zasilanie elektryczne. Urokliwe położenie wpływa na wyobraźnie i stwarza niezapomniany klimat dawnych czasów. Przy zabytkowym młynie przebiega śląski szlak architektury drewnianej.

Dom drewniany wzniesiony w 1935 roku (na wydzielonej działce leśnej przy Pstrągarni Raczyńskich), przez górali sprowadzonych przez hrabiego Karola Raczyńskiego w celu utworzenia w Złotym Potoku I Schroniska Jurajskiego i siedziby powstałego tutaj oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, którego członkiem i prezesem oddziału był Hr. Karol Raczyński. Po wyburzeniu przez Hr. Stefanię Raczyńską domku stróżów stawowych przy Skale z Krzyżem (ponieważ stał na żyle wodnej i kolejne żony nadzorcy pstrągarni umierały na raka), przeniesiono tymczasowo do ,,góralówki" rodzinę nadzorcy stawowego p. Karonia. Zajmował on z rodziną dolną kondygnację, a piętro służyło w dalszym ciągu jako Schronisko Jurajskie. Powyżej domku przy 300 letnim dębie powstał sad i ogród. Od 1939 do 1945 roku domek spełniał funkcję miejsca przerzutowego dla ukrywających się przed hitlerowcami osób, m.in. z Powstania Warszawskiego. Do 9 listopada 1944 roku w podsufitce ganku przechowywana była broń, której użył oddział partyzancki Armii Krajowej pod dowództwem por. ,,Twardego" w udanej zasadzce na kata miejscowej ludności, żandarma hitlerowskiego z Żarek - Juliana Schuberta zwanego ,,krwawym Julkiem". Wyrok na hitlerowcu wykonano przy ,,Diabelskich Mostach". Domek do 1946 roku posiadał nad gankiem balkon, a do 1999 roku kryty był gontem. Po wojnie domek został włączony do utworzonego Państwowego Gospodarstwa Rolnego w skład którego weszła Pstrągarnia Raczyńskich wraz z przyległym terenem na którym stał domek. W 1947 roku po remoncie zakwaterowano w nim na piętrze 2 rodziny, oprócz mieszkającego wcześniej na parterze p. Karonia, pracowników PGR-u obsługujących pstrągarnię p. Teperskich i p. Jaworskich. Po powstaniu Wojewódzkiego Ośrodka Postępu Rolniczego i wybudowaniu bloków w Złotym Potoku, przeniesiono do nich rodziny a domek na Pstrągarni służył jako biuro. Po wybudowaniu nowego budynku wylęgarni na Pstrągarni w latach osiemdziesiątych, przeniesiono tam biuro a budynek goralówki stał przez pewien czas pusty. Po kilku latach został wyremontowany i WOPR umieścił w nim kuchnię przykładową wiejskiego gospodarstwa domowego. Opiekunem domku do 1995 roku został pracownik WOPR - Ireneusz Bartkowiak a domek dostał nową nazwę ,,domek Pstrąg" z względu na tradycję związaną z pstrągiem. Po zmianie nazwy WOPR-u na ODR i przeniesieniu siedziby firmy z Pałacu w Złotym Potoku do Częstochowy Ośrodek Doradztwa Rolniczego wydzielił działkę na którym stał domek i zatrzymał go jako domek socjalny wynajmowany dla pracowników i innych osób pragnących spędzić tutaj urlop. Domkiem opiekuje się obecnie pracownica ODR p. Wnęk. W 1998 roku o przekazanie domku ,,Pstrąg" na Pstrągarni wystąpił Urząd Gminy Janów. Domek decyzją wojewody został skomunalizowany, ale po odwołaniu się ODR-u od decyzji dopatrzono się błędów prawnych i ,,góralówka" pozostała w zarządzie ODR Częstochowa. W 1999 roku ODR zerwał z domku stary gont i pokrył go papą. Od tego czasu domek jest nie używany i stoi pusty.

Zarząd Dóbr Hr. Raczyńskich - obecnie siedziba Nadleśnictwa Złoty Potok

Gospodarstwo Rolne Raczyńskich - obecnie stajnia Wiking

Dwór najprawdopodobniej z roku 1581, przebudowany w formę piętrowej kamienicy przez Jana Silnickiego – protestanta, na miejscu istniejącego wcześniej w tym miejscu dworu obronnego z wieżą, wybudowanego przez Jelitczyków, a przejętego później przez Szreniawitów (Potockich). Dwór wymieniony jako zamek odsprzedał w 1625r. następny właściciel Jan Koryciński – Stanisławowi Koniecpolskiemu, który przekazał go bratankowi Janowi Koniecpolskiemu – założycielowi Janowa. Kolejnymi właścicielami zamku byli Potoccy, a następnie nadaniem carycy Katarzyny II przejęli go Książęta Kurlandzcy – Bironowie, którzy nie mieszkali w Potoku. Niezamieszkały zamek stopniowo podupadał i następni właściciele Szaniawscy, a później Pruszkowie nie remontowali go i mieszkali tylko w części budynku. W 1829r. zamek nie nadawał się do zamieszkania, dlatego Stanisław Leski wybudował obok dworek parterowy w którym mieszkali kolejni właściciele Potoku – Skarżyńscy i Pintowscy. Posiadłości potockie były wtedy zadłużone a zamek stał w tym czasie pusty i obracał się w ruinę. W 1851r. dobra złotopotockie zakupił generał hr. Wincenty Krasiński i on przebudował w roku 1856 zamek w rezydencje pałacową w stylu pseudoklasycystycznym z elementami neorenesansowymi. Rok później w 1857r. wraz r rodziną spędzał tutaj wakacje Zygmunt Krasiński. Jesienią zmarła najmłodsza córka poety – 4-letnia Elżbietka, pochowana w kościele w Złotym Potoku. Pałac od tej pory stał nie zamieszkały aż do roku 1877, kiedy to sprowadziła się tutaj starsza córka Zygmunta Krasińskiego – Maria Beatrix, która wyszła za mąż za hr. Aleksandra Raczyńskiego. Pałac został wtedy wyremontowany i doposażony w meble, obrazy i sprzęty. Po jej wczesnej śmierci od 1886r. do 1903r. w pałacu mieszkał plenipotent małoletniego wnuka poety Karola Raczyńskiego - Tadeusz Dzierżykraj – Morawski herbu Nałęcz. Pałac od 1903r. do 1905r. został gruntownie przebudowany wg. projektu Jana Heuricha i Zygmunta Hendla. Hrabia Karol Raczyński ożenił się z Księżną Stefanią Czetwertyńską i przygotował pałac jako swoje gniazdo rodzinne. Front zwrócony na zachód zdobi pięcioosiowy ryzalit, zakończony trójkątnym przyczółkiem z kartuszem herbowym. W północnym skrzydle znajdowała się romantyczna wieża, którą ze względów strategicznych rozebrano w połowie 1939r. Przed portykiem, zdobiącym główne wejście do pałacu ustawione są dwa marmurowe lwy, podtrzymujące tarcze herbowe: Nałęcz (przewiązka) – Hrabiów Raczyńskich i Czetwertyński I (Święty Jerzy zabijający smoka) – Książąt Czetwertyńskich. Były one ukryte na czas wojny i zakopane w miejscu w którym stoją. Po wkroczeniu hitlerowcy zajęli pałac i przenieśli hrabiów Raczyńskich do dworku. W 1944r. wysiedlili hrabiów do Częstochowy, aby nie widzieli dokonywanej kradzieży. Najcenniejsze wyposażenie pałacu wywieźli Niemcy w 1945r. Resztę zniszczyli po wkroczeniu Rosjanie rozpalając w pałacu resztkami mebli ognisko, aby się ogrzać. Władze komunistyczne zabroniły Raczyńskim po wojnie powrotu do Złotego Potoku pod groźbą aresztu, a dobra złotopotockie zostały rozparcelowane jako pierwsze w kraju. Ostatni właściciel Złotego Potoku hrabia Karol Raczyński – wnuk Zygmunta Krasińskiego zmarł w nędzy ze zgryzoty w Łodzi w 1946r. i został pochowany w złotopotockim Kościele. Jego żona Stefania z Czetwertyńskich wyjechała po jego śmierci do Anglii. Pozwolono Jej zabrać ze sobą tylko jedną walizkę. Po wojnie w pałacu mieściło się Technikum Rolnicze, później Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego a obecnie oddział Zespołu Parków Krajobrazowych i niewielka wystawa przyrodnicza. Po wojnie budynek był 4-krotnie remontowany. Pałacowy hol parteru zdobią pary kolumn i dekoracja stiukowa. Zachowała się drewniana klatka schodowa oraz na piętrze część boazerii przytrzymującej tapety z materii. Pozostały także szafy biblioteczne i kredens kuchenny oraz nieliczne meble i obrazy eksponowane w Dworku Krasińskiego.. Pałac jest własnością Skarbu Państwa. Nikt z bezpośrednich właścicieli Pałacu, ani ich dzieci nie żyją, istnieją jedynie skoligaceni z Raczyńskimi spadkobiercy z rodu Dębińskich.

Dworek najprawdopodobniej został zbudowany w 1829r. przez Stanisława Leskiego – herbu Gończa, siostrzeńca poprzedniego właściciela Potoka od 1815r. Michała Pruszaka – herbu Leliwa, pułkownika wojsk napoleońskich. W 1839r. jako właściciel Potoku figuruje pułkownik Feliks Skarżyński, a w rok później w 1840r. dobra Potockie zakupuje na licytacji kapitan Cyprian Pintowski. Poeta polskiego romantyzmu Zygmunt Krasiński przebywał na Jurze trzykrotnie. Po raz pierwszy 12 października 1849r. wraz z żoną i ojcem złożył wizytę na Jasnej Górze i zwiedzał okolice Częstochowy. Jura tak spodobała się Krasińskim, że jego ojciec generał hr. Wincenty Krasiński nabył dobra złotopotockie 21 lipca 1851r. od kapitana Cypriana Pintowskiego, a Zygmunt po raz pierwszy odwiedza Potok 16 grudnia 1852r. przejazdem w towarzystwie hr. Lubomirskiego.. Na dłużej poeta przebywał w dworku wraz z rodziną od 29 lipca do 22 września 1857r. W Potoku zmarła wówczas 12 września najmłodsza córka Zygmunta Krasińskiego – 4-letnia Elżbietka. Po tej tragedii poeta wyjechał do Paryża i nigdy już nie powrócił do kraju. Tutaj był jego ostatni pobyt w ojczyźnie. Dworek parterowy, zbudowany w stylu klasycysty- cznym na planie prostokąta o dziewięcioosiowej elewacji frontowej z gankiem wspartym na dwóch parach kolumn toskańskich. Budynek kryty dachem naczółkowym, podbity gontem. W 1952r. po pożarze, wnętrze zostało przebudowane z zachowaniem układu dwutaktowego a schody na poddasze przeniesione z zewnątrz do środka. Dworek służył wtedy jako budynek mieszkalny dla nauczycieli Technikum Rolniczego zlokalizowanego w Pałacu Raczyńskich. Obecnie w dworku mieści się Muzeum Zygmunta Krasińskiego, gdzie eksponowane są przedmioty osobistego użytku poety, meble pałacowe, obrazy i pianino marki Erard, wybierane w Paryżu dla muzy poety Delfiny Potockiej przez Fryderyka Chopina.