MENU
IV świat – to świat wodny Złotej Krainy Pstrąga, którą tworzą liczne źródła, stawy i rzeka Wiercica. a na niej najstarsza Europejska Pstrągarnia Raczyńskich w Złotym Potoku z potrawą regionalną – pstrągiem złotopotockim. Krystalicznie czysta woda jurajska wypływająca ze Źródeł Zygmunta i Elżbiety czy Źródła Spełnionych Marzeń ochłodzi Was podczas romantycznego spaceru doliną Wiercicy. Zobaczycie swoje oblicze odbite w baśniowych stawach: Sen Nocy Letniej, Amerykan i Irydion. Raj dla wędkarzy i smakoszy królewskiej ryby w królestwie pstrąga.
Woda wykorzystuje naturalne szczeliny i spękania w skale wapiennej wnikając w głąb masywu. Rozpuszczające działanie wody na skałę wapienną (procesy krasowe) prowadzi do powstania skomplikowanego systemu kanałów podziemnego krążenia wody, który można porównać do sieci kanalizacyjnej miast. Woda krąży wewnątrz całego masywu wapiennego pojawiając się miejscami na powierzchni w postaci skoncentrowanych wypływów. Są to źródła krasowe lub wywierzyska. Właściwości skał wapiennych powodują, że teren Wyżyny Krakowsko – Częstochowskiej jest ubogi w wodę powierzchniową. Źródła spełniają więc bardzo ważną rolę w zaopatrywaniu ludności w wodę. Woda wypływająca ze źródeł należy do najczystszych w Polsce.
Źródła ostrężnickie stanowią interesujący przykład źródeł okresowych. Pojawiają się sezonowo, funkcjonują niezależnie od pory roku, czas i miejsce wypływu nie jest określony żadnym rytmem: może trwać kilka miesięcy ale i ponad rok. Podczas wypływu struga zanika po przepłynięciu kilkuset metrów. Wypływy wody są czasami tak silne, że przetrwała historia mówiąca iż podczas kolejnego wypływu potopili się przy źródłach ludzie. Około 10 tyś lat temu źródła ostrężnickie dawały początek prawiercicy. Do tej pory istnieje widoczne obniżenie w postaci suchej doliny od Ostrężnika do znajdujących się około 1,5 kilometra na północ źródeł Zygmunta. Nie do końca rozumiana natura źródła stała się podstawą ludowych wierzeń. Okoliczna ludność wierzy, że pojawienie się źródeł zwiastuje znaczące wydarzenia historyczne. Stąd nazwa „Źródła Zdarzeń”. Stara legenda mówi, że źródła miały wypływać diabelską mocą w złych czasach.
Staw zlokalizowany w pięknej dolinie, na rzece Wiercicy, nosił nazwę, którą pierwotnie nadał mu Zygmunt Krasiński w 1857 roku –„Staw Gorzkich Łez”. Tu Zygmunt wypłakiwał się po śmierci swojej 4-letniej córeczki Elżbietki. Następnie staw znalazł się jako fragment większego założenia dóbr złotopotockich, wchodzącego w skład Pstrągarni Raczyńskich z 1881 roku i został przedzielony pierwotnie groblą. Jednocześnie Raczyńscy uznali, że minął okres żałoby po śmierci Elżbietki i zmienili nazwę stawu na AMERYKAN na cześć senatora amerykańskiego , który przywiózł zalęgową partię ikry pstrąga tęczowego z Ameryki do Złotego Potoku. Staw otoczony jest częściowo rezerwatem Parkowe. Przylega do niego pole biwakowe, boiska do piłki plażowej i złotopotockie błonia na których odbywają się imprezy plenerowe – Jurajskie Lato Filmowe i Święto Pstrąga. Staw jest zarybiony przez Okręgowy Związek Wędkarski i udostępniony do połowów. Odbywają się na nim także Zawody Wędkarskie oraz konkursy w Płukaniu Złota.
Nazwany tak przez poetę Zygmunta Krasińskiego. Jeden z baśniowych stawów na rzece Wiercicy, który stał się później częścią większego założenia, jakim była Pstrągarnia Raczyńskich. Ten staw jak żaden inny, w bajeczny sposób zmienia kolory i swój wygląd w zależności od pory roku. Od niepamiętnych czasów wpisał się w pejzaż „Złotej Doliny Pstrąga”. W jego zwierciadle przeglądają się buki, brzozy, sosny, dęby i akacje. Legenda mówi, że zapamiętuje ludzkie twarze, a letnią nocą w srebrnej poświacie księżyca odtwarza ich wizerunki. Staw był rytualnym miejscem dla plemienia zamieszkującego pobliskie prehistoryczne, skalne „Osiedle Wały”. Położony w rezerwacie „Parkowe” spiętrzał wody Wiercicy i nadawał jej moc poruszania kołem młyńskim, aby w okolicy nie zabrakło chleba. Staw jest ostoją ptactwa wodnego oraz płazów. Specyficzne glony nadają mu zielonej barwy, stąd druga nazwa „staw zielony”.
Złoty Potok nieodłącznie związany jest z hodowlą królewskiej ryby – pstrąga tęczowego. Stąd zaczął się triumfalny pochód tej ryby na stoły całej Europy. W drugiej połowie XIX wieku hrabia Edward Raczyński – właściciel Złotego Potoku – postanowił wykorzystać krystalicznie czystą wodę ze źródeł Zygmunta i Elżbiety, i założyć hodowlę ryb łososiowatych, w przysiółku Złotego Potoku - Piszczkowo. W tym celu sprowadził z Litwy inż.Michała Girdwoynia aby ten wybudował pstrągarnię. Teren przeznaczony pod gospodarstwo rybackie obejmował 22 stawy o łącznej powierzchni 132 000 m² usytuowane w dolinie wzdłuż rzeki Wiercicy. Tak znaczna powierzchnia , przy głębokości stawów dochodzących do 4 m, możliwa była dzięki dużej ilości źródeł i ich wydajności. Stawy o grawitacyjnym przepływie dobrze natlenionej wody i stosunkowo niskiej temperaturze, sprzyjały rozwojowi hodowli. Wybudowano też budynek wylęgarni pstrąga o powierzchni 160 m² wyposażony w koryta wylęgowe typu kaskadowego, w którym dzisiaj prowadzona jest sprzedaż ryb. W tym czasie było to pierwsze i największe pstrągowe gospodarstwo rybackie w kontynentalnej Europie. W 1881 roku przypłynęła statkiem z Ameryki pierwsza zalęgowa partia ikry pstrąga tęczowego. Ikra znajdowała się w wilgotnym mchu obłożonym lodem, zapakowanym w papier w drewnianych skrzyniach. Transport eskortował senator Stanów Zjednoczonych Ameryki na cześć którego, Raczyński zmienił nazwę jednego ze stawów w dolinie Wiercicy; ze Stawu Gorzkich Łez na Amerykan. W wylęgarni w Złotym Potoku w obecności ówczesnego Ministra Rolnictwa i zaproszonych przez Raczyńskiego gości nastąpiło zapłodnienie ikry i wkrótce pierwszy wylęg. Bardzo szybko rozszerzono hodowlę i w poszczególnych stawach hodowano pstrąga strumieniowego, jeziorowego i tęczowego oraz łososia kalifornijskiego. Oprócz tego hodowano węgorze, karpie polskie i królewskie oraz liny i brzany. Ikrę pstrąga tęczowego hrabia Raczyński eksportował z powodzeniem dla powstających gospodarstw rybackich w całej Europie między innymi do Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytani, Królestwa Szwecji, Królestwa Dani i Królestwa Holandi. W tym celu powstała lodziarnia w której gromadzono lód z okresu zimowego. Ze Złotego Potoku królewska ryba – pstrąg rozprzestrzeniła się i podbiła stoły na całym kontynencie. W 1908 r. rozwinięto gospodarstwo rybackie poprzez rozszerzenie hodowli karpia i wprowadzenie hodowli sandacza. W tym czasie liczba stawów wzrosła do 46, a lustro wody do 60 mórg. W tym czasie wybudowano także domek stróżów stawowych naprzeciw Skały z Krzyżem, który przed II wojną został rozebrany. W 1935 r. hrabia Karol Raczyński kazał wydzielić na pstrągarni działkę i wybudować na niej domek w stylu góralskim z przeznaczeniem na I Schronisko na Jurze Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, którego był wice-prezesem. Pstrągarnia Raczyńskich działa z dobrym skutkiem do dzisiaj. Albinotyczna odmiana pstrąga o złotym zabarwieniu zyskała nawet przydomek ,,złoty pstrąg ze Złotego Potoku”. W stawach pojawiła się też odmiana pstrąga o kolorze błękitnym zwana „hrabiowską”. Wyjątkowa woda nadaje wyjątkowy smak hodowanym tutaj pstrągom, dlatego szeroko słynie ze swojej hodowli.
Niektóre stawy na Pstrągarni Raczyńskich mają swoje nazwy z 1881 r. Są to Staw Zygmunt, Staw Świętokrzyski, Staw Szmaragdowy. Po II wojnie Pstrągarnię znacjonalizowano i działała w ramach Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Jeden ze stawów został nazwany „Ziętek” ponieważ w tym stawie trzymał swoje pstrągi zasłużony, były wojewoda śląski - generał Jerzy Ziętek. W roku 2005 dawną Pstrągarnię Raczyńskich, Agencja Rolna Skarbu Państwa sprzedała długoletniemu dzierżawcy panu Markowi Piszczale. W 2006 roku przy pstrągarni powstała smażalnia ryb, gdzie można zjeść smacznego, świeżego pstrąga zarówno smażonego jak i wędzonego. W gospodarstwie rybackim Pstrągarnia w Złotym Potoku można również zakupić żywe pstrągi oraz karpie i jesiotry.
Jeden z dwóch stawów na źródliskowym odcinku rzeki Wiercicy. Staw znajduje się przy drodze, bezpośrednio przed Pstrągarnią Raczyńskich na terenie rezerwatu Parkowe i jest stawem przepływowym. Znajdują się w nim liczne źródła przydenne i przybrzeżne, dodatkowo zasilając staw w wodę. Ze stawu Zygmunt zaopatrywana jest w wodę, kilkoma kanałami Pstrągarnia Raczyńskich i to Raczyńscy nadali stawowi nazwę Zygmunt na cześć swojego wielkiego przodka Zygmunta Krasińskiego. Położone przy stawie drzewa bardzo ładnie przebarwiają się w okresie jesiennym, odbijając kolory w wodzie, dlatego staw jest chętnie malowany stając się obiektem prac artystów plastyków, którzy przyjeżdżają do Złotego Potoku na plenery malarskie. Według legendy w stawie mieszkają źródlane panny wodne, które wieczorem śpiewają pieśni zaplatając warkocze i kuszą młodych chłopców aby weszli do wody. Staw mimo przeźroczystej wody posiada pulsujące źródłami piaski denne które wciągają śmiałków. Jest też dość głęboki i tylko kryształowa woda sprawia, że pozornie wydaje się płytki
Romantyczne nazwy nadał źródłom poeta Zygmunt Krasiński, który przebywał tutaj z rodziną latem 1857 roku, urzeczony źródłami, które według legendy spełniają marzenia. W tym celu należy napić się krystalicznie czystej wody, znaleźć podobny do lawy wulkanicznej, zielonkawy kamień i marząc o czymś, rzucić go za siebie. Marzenie podobno się spełni o czym zawiadamiają nas zdumieni turyści. Mówi o tym czterowiersz:
„W sercu źródła prośbę zamień
na zielony, szklisty kamień.
Kiedy rzucisz go za siebie
spełni prośba się dla Ciebie”
Zielonkawy kamień jest w rzeczywistości pozostałością po znajdujących się tutaj kiedyś frymarkach – piecach do wytopu rudy darniowej, a zielonkawy odcień szlaki świadczy o obecności w ziemi malachitu. Tutaj wytapiano żelazo i prawdopodobnie kuto miecze, najpierw dla pobliskiego Osiedla Wały, a później dla znajdującego się w pobliżu Ostrężnickiego Zamku. Tutaj też, korzystając z piecy i wody wydmuchiwano szkło, którym handlowano z ciągnącymi tu karawanami na Bursztynowym szlaku. Świadczą o tym wykopywane w tym miejscu stłuczki szklane. W późniejszym okresie działała tutaj fryszerka tj. tartak i młyn. Źródła były więc sercem prastarego ośrodka przemysłowego i handlowego, dlatego może spełniały się właśnie tutaj miejscowe marzenia o bogactwie. Stąd Źródło Marzeń. W źródłach mieszka relikt epoki lodowcowej – Kiełż zdrojowy – mały, wielkości paznokcia skorupiak podobny do krewetki, który jest wskaźnikiem czystości wód. Źródło służyło także dla zaopatrzenia w wodę, jeszcze dzisiaj szczyci się pierwszą klasą czystości wód. Z wody korzystali również harcerze, którzy obok rozbijali swoje obozy, dlatego w potocznym żargonie harcerskim źródło nazywane jest „źródłem obozowym”
W obrębie gminy Janów, wody podziemne występują w obrębie dwóch pięter: czwartorzędowego oraz jurajskiego. Największe znaczenie ma poziom górnojurajski. Zasilanie poziomu wodonośnego jury górnej następuje przez wody opadowe i roztopowe. Wody te infiltrują bezpośrednio w skrasowiałe podłoże lub przesączają się przez łatwo przepuszczalne osady czwartorzędowe. System próżni i szczelin krasowych tworzy wspólne zwierciadło wody, którego głębokość zalegania zależy od typu rzeźby i wynosi zwykle od kilkunastu do 50 m. Sezonowe wahania poziomu mogą wynosić kilka metrów. Zwierciadło wód podziemnych decyduje o licznych źródłach w ich obrębie: Zbiornik jury górnej należy do zasobnych w wodę, średni wskaźnik zasobowy wynosi 3,61 l/s/km2. Wody tego terenu charakteryzują się najlepszą jakością (klasa I a ). i mają temperaturę 9–11oC. Wskaźnikiem czystości jest występujący tutaj relikt epoki lodowcowej – maleńki skorupiak podobny do krewetki – Kiełź Zdrojowy. Źródła wykazują mineralizację 200–500 mg/l i twardość 2,5–10 mval/l. Odczyn wody pH = 7,4–8,0.
Początek doliny rzeki Wiercicy stanowią okolice Ostrężnika, gdzie czynne są okresowe źródła krasowe (Źródła Zdarzeń) o zróżnicowanej wydajności. Wypływ wody, o stałym charakterze ma miejsce w oddalonym o 1,5 km od Ostrężnika kompleksie źródliskowym Zygmunta i Elżbiety. Zespoły źródeł oddalone są od siebie o kilkadziesiąt metrów a nazwę nadał im od imion swoich dzieci przebywający tutaj z rodziną poeta polskiego romantyzmu Zygmunt Krasiński. Wypływające z kilkunastu szczelin potoki są dodatkowo zasilanie licznymi źródłami korytowymi. Potok Zygmunta posiada piaszczyste dno i na długości 500 m tworzy kilka meandrów. W jego zakolach introdukowano endemiczną roślinę – Warzuchę Polską. Potok Elżbiety ma dno kamieniste i jest nieznacznie głębszy. Przy jego źródełkach żyje maleńki ślimak- drugi relikt polodowcowy – Źródlarka Karpacka. W miejscu połączenia obu potoków rzeka Wiercica stanowi ciek o 10 m szerokości, a jej głębokość miejscami osiąga 2 m. Źródła mają charakter szczelinowo-krasowy. Są to źródła spływowe, związane wyłącznie z wapieniami skalistymi. Próżniami krasowymi woda przepływa bardzo szybko, stąd źródła mają zmienną wydajność. Kilka z nich ma charakter wypływów okresowych. Na podstawie zmian wydajności można wnioskować o tendencjach zmian w środowisku wodnym obszaru. Zmieniające się warunki zasilania wód podziemnych i ulegający przekształceniom obieg wody, wywołują zmiany w ilości i wydajności źródeł
W obrębie gminy Janów, wody podziemne występują w obrębie dwóch pięter: czwartorzędowego oraz jurajskiego. Największe znaczenie ma poziom górnojurajski. Zasilanie poziomu wodonośnego jury górnej następuje przez wody opadowe i roztopowe. Wody te infiltrują bezpośrednio w skrasowiałe podłoże lub przesączają się przez łatwo przepuszczalne osady czwartorzędowe. System próżni i szczelin krasowych tworzy wspólne zwierciadło wody, którego głębokość zalegania zależy od typu rzeźby i wynosi zwykle od kilkunastu do 50 m. Sezonowe wahania poziomu mogą wynosić kilka metrów. Zwierciadło wód podziemnych decyduje o licznych źródłach w ich obrębie: Zbiornik jury górnej należy do zasobnych w wodę, średni wskaźnik zasobowy wynosi 3,61 l/s/km2. Wody tego terenu charakteryzują się najlepszą jakością (klasa I a ). i mają temperaturę 9–11oC. Wskaźnikiem czystości jest występujący tutaj relikt epoki lodowcowej – maleńki skorupiak podobny do krewetki – Kiełź Zdrojowy. Źródła wykazują mineralizację 200–500 mg/l i twardość 2,5–10 mval/l. Odczyn wody pH = 7,4–8,0.
Początek doliny rzeki Wiercicy stanowią okolice Ostrężnika, gdzie czynne są okresowe źródła krasowe (Źródła Zdarzeń) o zróżnicowanej wydajności. Wypływ wody, o stałym charakterze ma miejsce w oddalonym o 1,5 km od Ostrężnika kompleksie źródliskowym Zygmunta i Elżbiety. Zespoły źródeł oddalone są od siebie o kilkadziesiąt metrów a nazwę nadał im od imion swoich dzieci przebywający tutaj z rodziną poeta polskiego romantyzmu Zygmunt Krasiński. Wypływające z kilkunastu szczelin potoki są dodatkowo zasilanie licznymi źródłami korytowymi. Potok Zygmunta posiada piaszczyste dno i na długości 500 m tworzy kilka meandrów. W jego zakolach introdukowano endemiczną roślinę – Warzuchę Polską. Potok Elżbiety ma dno kamieniste i jest nieznacznie głębszy. Przy jego źródełkach żyje maleńki ślimak- drugi relikt polodowcowy – Źródlarka Karpacka. W miejscu połączenia obu potoków rzeka Wiercica stanowi ciek o 10 m szerokości, a jej głębokość miejscami osiąga 2 m. Źródła mają charakter szczelinowo-krasowy. Są to źródła spływowe, związane wyłącznie z wapieniami skalistymi. Próżniami krasowymi woda przepływa bardzo szybko, stąd źródła mają zmienną wydajność. Kilka z nich ma charakter wypływów okresowych. Na podstawie zmian wydajności można wnioskować o tendencjach zmian w środowisku wodnym obszaru. Zmieniające się warunki zasilania wód podziemnych i ulegający przekształceniom obieg wody, wywołują zmiany w ilości i wydajności źródeł.
Urząd Gminy w Janowie, ul. Częstochowska 1; 42-253 Janów, tel. 34 3278048, 34 3278501, 34 3278502, 34 3278503, fax. 34 3278081, e-mail: gmina@janow.pl,
Skrytka odbiorcza ePUAP: /ris4l98i9c/skrytka